Những ngày này, quê tôi nhộn nhịp hẳn lên khi các tộc họ tổ chức lễ chạp mả. Ông tôi bảo: Xuất phát từ câu “sống cái nhà, thác cái mồ”, người dân quê mình quan niệm lễ chạp mả có 3 ý nghĩa lớn. Đó là sửa sang mồ mả cho ông bà tổ tiên đón năm mới; giáo dục con cháu về nguồn gốc dòng họ và cuối cùng là dịp để con cháu sum họp, quây quần bên mâm cỗ chia sẻ chuyện làm ăn, gia đình, họ tộc trong một năm qua.

Cũng chính vì thế mà ở quê tôi, chạp mả được xem là ngày lễ quan trọng của dòng tộc, nếu con cháu không có mặt đông đủ thì có lỗi với cha ông và bị người lớn quở trách. Đến ngày quy định, con cháu, dâu rể ở xa đều tập trung về nhà trưởng tộc hoặc nhánh trưởng để cùng nhau tay cuốc, tay rựa ra gò mả phát bụi rậm, dọn cỏ mồ mả cha ông. Công việc phải được cháu con thực hiện nghiêm túc, bởi đây cũng chính là thể hiện sự kính trọng, lễ phép với tổ tiên.

Những tộc họ có nhiều mồ mả thì trước ngày giỗ chạp sẽ tổ chức cho con cháu phát dọn trước để đến ngày chính thức kịp hoàn thành và làm lễ cúng tạ tổ tiên. Sau khi sửa sang mồ mả, con cháu sẽ thắp nén nhang lên mộ để tưởng nhớ công đức sinh thành của cha ông và mong được tổ tiên phù hộ cho thế hệ hôm nay và mai sau làm ăn khấm khá, rạng rỡ công danh, tộc họ đoàn kết đùm bọc… Trong những ngày này, các cụ cao niên thường dẫn con cháu theo và giải thích rõ danh tánh, vai vế của người nằm dưới mồ để thế hệ sau kế tục công việc chăm sóc mộ phần. Ngày nay, nhiều gia tộc có điều kiện kinh tế thì quy tập mồ mả tổ tiên vào một khu đất rộng và xây dựng khang trang, dựng bia mộ đề danh tánh để gìn giữ nấm mồ cha ông cho đời sau biết và tiện bề hương khói.

Sau khi hoàn thành công việc, con cháu lại tụ tập về nhà thờ tộc hoặc nhà trưởng tộc dâng lễ cúng tạ tổ tiên. Cho dù cuộc sống có khó khăn thì lễ vật dâng cúng trong lễ chạp mả phải được sắm sửa đầy đủ. Một số dòng họ do đông con cháu nên sau khi cúng xong ở nhà thờ tộc hoặc nhà trưởng tộc sẽ về nhà các nhánh trưởng, chi trưởng tổ chức cúng lại. Sau đó, mọi người theo thứ vị trong tộc cùng quây quần bên mâm cỗ để ăn uống chuyện trò.

Trong dân gian, không thiếu những ngôi mộ vô chủ do trải qua thăng trầm lịch sử nên con cháu thất lạc, không có người thân sửa sang, gọi là “mả lạng”. Đối với những ngôi mộ này, người dân trong làng xóm cùng nhau tổ chức đi sửa sang, chung góp tiền của để mua lễ vật cúng tế tại các đình, miếu gọi là cúng âm linh, thể hiện đạo nghĩa với người đã khuất.

Cứ như vậy, lễ chạp mã ở vùng đất Thăng Bình quê tôi nói riêng và những miền đất khác được gìn giữ và lưu truyền từ đời này sang đời khác. Đây là nét văn hóa mang ý nghĩa giáo dục truyền thống trong họ tộc của người dân xứ Quảng.

HOÀNG THỌ
http://baoquangnam.com.vn/xa-hoi/38/28284-chap-ma.html

Tết ni ko về, tháng 3 về chạp mả luôn.